Wojna w obronie Konstytucji 3 Maja

Ustawa Rządowa z dnia 3 Maja 1791 roku, zwana popularnie Konstytucją 3 Maja, była pierwszą polską ustawą zasadniczą, regulującą kluczowe, prawne aspekty funkcjonowania państwa. Była efektem obrad Sejmu Czteroletniego, który obradował w Warszawie od 1788 roku. Skupił on patriotów, polityków i mężów stanu, zatroskanych o wewnętrzną sytuację Polski, pragnących przywrócić jej dawną świetność i uniezależnić od silnego sąsiada, jakim było Cesarstwo Rosyjskie. Najpilniejszym krokiem wydawała się wówczas transformacja polityczna kraju, zlikwidowanie tych wad ustrojowych, które walnie przyczyniły się do upadku Polski i jej rozbiorów. Ustawa przemieniała zatem państwo w monarchię konstytucyjną, likwidowała zasadę liberum veto oraz ograniczała wpływ szlachty na rządy. Tak rewolucyjny przewrót nie wszystkim jednak był na rękę – zwłaszcza Rosji, która pragnęła kontrolować wewnętrzne sprawy Polski.

Odpowiedź opozycji

Obalenie nowej konstytucji stało się celem również tych Polaków, którym odpowiadał dotychczasowy stan państwa. Swój sprzeciw wobec ustawy zasadniczej uzasadniali tym, iż godziła ona w wolność i przywileje, jakie na przestrzeni wieków wywalczyła sobie szlachetnie urodzona część społeczeństwa. Aby wyrazić swój sprzeciw w sposób czytelny i oficjalny, grupa opozycyjnych magnatów zawiązała konfederację, podpisując w 1792 roku w Targowicy dokument żądający cofnięcia uchwalonej przez sejm ustawy. Jak podają obecnie historycy, pomysł zawiązania konfederacji miał wyjść od samej carycy Rosji, Katarzyny II. Szukała ona bowiem jedynie pretekstu do tego, by zaatakować zbyt śmiało sobie poczynającą Polskę. Dokument targowicki, który na piśmie poświadczał rozłam i niezgodę w kraju, był idealnym przyczynkiem do tego, by silny sąsiad wkroczył zbrojnie do zależnego państwa – by wyciszyć wewnętrzny spór i stanąć w obronie pokrzywdzonej części narodu, która nie zaaprobowała postanowień narzuconej przez sejm konstytucji.

Realia wojenne

Starcia zbrojne, do jakich doszło po wkroczeniu wojsk rosyjskich w granice Rzeczypospolitej, zapisały się w historii Polski jako wojna w obronie Konstytucji 3 Maja. Zmagania toczyły się na frontach litewskim i ukraińskim. Armia rosyjska, licząca 97 tysięcy żołnierzy została skonfrontowana ze zmobilizowanymi siłami polskimi, które w momencie rozpoczęcia wojny liczyły 70 tysięcy ludzi. Armia polska była znacznie słabiej zorganizowana niż oddziały przeciwnika, choć posiadała kilku wybitnych dowódców, w tym Tadeusza Kościuszkę, Jana Henryka Dąbrowskiego czy księcia Józefa Poniatowskiego. Siły polskie były ponadto osłabiane zdradami tych, którzy woleli opowiedzieć się po stronie rosyjskiego protektora, nie nadeszło również oczekiwane wsparcie od postrzeganych jako zwolennicy Prusaków. Motywacja do walki zaowocowała jednak między innymi spektakularnym zwycięstwem w bitwie pod Zieleńcami.

Wojnę zakończyło przystąpienie króla Poniatowskiego do targowickich opozycjonistów. Walki zakończyły się, zaś przeciwnicy Targowicy i ugody z Rosją udali się na emigrację. W ten sposób kilkumiesięczna wojna zakończyła się pomyślnie dla obozu prorosyjskiego.